W naszym kraju najważniejszą formę ochrony zabytków stanowi wpis do rejestru zabytków, prowadzony odrębnie w każdym województwie przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. (wkz) Zgodnie z obowiązującymi przepisami tylko wojewódzki konserwator zabytków jest władny dokonać takiego wpisu i nie może on scedować tych swoich uprawnień na miejskich czy gminnych konserwatorów. Wpisu można dokonać wtedy, gdy decyzja o wpisie jest ostateczna. Rejestr obejmuje trzy grupy zabytków: A: ruchome, B: nieruchome, C: archeologiczne. Wpis może być dokonany z urzędu, na wniosek właściciele lub użytkownika wieczystego. Wpisem można objąć nie tylko sam zabytek, ale również jego otoczenie, nazwy geograficzne, historyczne lub potocznie stosowane. Jeśli wpisem objęte są układy urbanistyczne, ruralistyczne (wiejskie), parki, cmentarze, czy zespoły budowlane nie wyklucza to możliwości wpisu również pojedynczych obiektów znajdujących się w ich obrębie. Oczywiście zgodnie z definicją zabytku, podaną w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (…) wpis dotyczy obiektów lub rzeczy przedstawiających wartości artystyczne, historyczne lub naukowe. W tym względzie wkz ma pełnię władzy i nie musi zasięgać opinii biegłych. Nawet jeśli obiekt jest w złym stanie technicznym można wpisać go do rejestru, co da gwarancję (przynajmniej w założeniu) uratowania go przed całkowitym zniszczeniem. Wpis do rejestru jest decyzją administracyjną, dlatego stosuje się w tym przypadku przepisy Kodeksu Postępowania Administracyjnego dotyczące postępowania administracyjnego. I tak, jak w każdym postępowaniu administracyjnym, rozpoczyna się od złożenia przez właściciela obiektu wniosku o wpis do rejestru. Wspomniana wyżej ustawa nie stawia żadnych wymagań co do formy takiego wniosku. Wkz procedurę wpisu może rozpocząć też z własnej inicjatywy. O rozpoczęciu postępowania muszą być powiadomione wszystkie strony, czyli właściciel, współwłaściciele, użytkownicy wieczyści i in. Jedną z ważnych czynności w postępowaniu są oględziny obiektu, czyli po prostu konserwator musi go obejrzeć. Przynajmniej na 7 dni przed planowanymi oględzinami właściciel powinien być zawiadomiony o tym fakcie. Ma on bowiem prawo być świadkiem oględzin. Po ich zakończeniu sporządzony jest szczegółowy protokół. Ponadto wkz powinien sięgnąć do archiwaliów lub opracowań naukowych na temat obiektu, którego dotyczy postępowanie. Może również skorzystać z pomocy innych specjalistów. Trzeba starać się, aby materiał dowodowy był jak najbardziej kompletny, co nie pozostawi wątpliwości słuszności decyzji. Nim postępowanie się zakończy, wkz musi umożliwić wypowiedzenie się stronom. Po zakończeniu postępowania wkz wydaje decyzję administracyjną. Zgodnie z kpa od każdej decyzji administracyjnej przysługuje stronom odwołanie. W chwili kiedy decyzja wkz jest ostateczna, następuje wpis do rejestru. Wpis pociąga za sobą pewne konsekwencje. Właściciel takiego obiektu ma liczne prawa i obowiązki wobec posiadanego zabytku. Co stanowi już osobne zagadnienie. Warto jeszcze zauważyć, że zdarzają się przypadki zbyt pochopnego wpisu obiektów do rejestru. Często są one wypadkową działań i nacisków różnych czynników politycznych czy społecznych. Znaczną komplikacją dla właściciela jest wpisanie do rejestru obiektu z inicjatywy własnej wkz, czym często jest zaskakiwany i (niestety) utrudnia mu to użytkowanie obiektu. W Polsce doktryny konserwatorskie są nieco traktowane uznaniowo i ze zbyt dużą dowolnością.